استریل کردن تجهیزات پزشکی ( استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی )

ضرورت استریل کردن تجهیزات پزشکی و روش های آن

هدف اصلی حرفه پزشکی مراقبت از بیماران است، که در این میان استریل کردن تجهیزات پزشکی و اطمینان حاصل کردن از استریل بودن آن ها امری ضروری به حساب می‌آید.  

روش های استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی

روش‌های استریل کردن تجهیزات پزشکی گوناگون است که می‌تواند به دو صورت فیزیکی و یا شیمیایی باشد. در این بین برخی از روش ها متداول تر از بقیه می باشد که در ادامه این مقاله با برخی از روش های متداول و غیر متداول استرلیزاسیون ابزارهای پزشکی آشنا می شویم.  

چهار روش متداول استریل کردن ابزار پزشکی

از بین روش های گوناگون استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی، سه روش استریلیزاسیون با بخار (steam) ، استریلیزاسیون با حرارت خشک (dry heat) و استریلیزاسیون با اکسید اتیلن (ethylene oxide or EtO) و استریلیزاسیون با بخار پراکسید هیدروژن (VHP) بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. در پایین تک تک موارد به اختصار توضیح داده شده است.    

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با بخار با دستگاه اتوکلاو

دستگاه اتوکلاو به عنوان دستگاه استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی با بخار شناخته می‌شود و بر اساس نحوه تخلیه هوا از محفظه در دو نوع کلی و سه کلاس بندی متفاوت عرضه می‌شود: در نوع اول بخار آب از بالا وارد اتوکلاو شده و به دنبال آن هوا از پایین دستگاه خارج می‌شود. این روش برای مواردی که برای قرار گرفتن در خلا حساس هستند مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما باید توجه داشت که این روش نسبت به روش‌ دوم زمان بیشتری گرفته و کارایی بالایی ندارد. در نوع دوم هوا به نحوی پویا خارج می‌شود، به این صورت که هوا، یا با کمک خلا و یا بخار آب از دستگاه خارج می‌شود. اعمال بخار و خروج هوا در نوع دوم به صورت متناوب صورت می‌گیرد. در کنار این دسته بندی، دستگاه های اتوکلاو در سه کلاس بندی زیر با حجم های مختلف عرضه می شوند؛ اتوکلاو کلاس N  که برای استریل کردن ابزارهای جامد بدون پوشش و بدون حفره و ابزار و تجهیزات بسته بندی شده در کاغذ مدیکال ، اتوکلاو کلاس S  برای استریل کردن تجهیزات پزشکی جامد با پوشش و بدون پوشش و محصولات نساجی و اتوکلاو کلاس B  برای استریل کردن تجهیزات پزشکی مانند انواع اینتسترومنت ها ، تجهیزات پزشکی پوشش دار و یا بدون پوشش، مواد نساجی و …  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با حرارت خشک با دستگاه فور

از آن‌جایی که روش استریلیزاسیون با حرارت خشک به رطوبت نیاز ندارد، می‌تواند روش مناسبی برای استریل کردن تجهیزات پزشکی باشد که ممکن است در اثر رطوبت آسیب ببینند و یا نسبت به آن غیر قابل نفوذ باشند. از مزایای این روش می‌توان به مواردی مثل: سمی نبودن، سازگاری با محیط زیست، نصب آسان، هزینه عملیاتی نسبتاً پایین، عدم نفوذ به مواد و تجهیزات و غیر خورنده بودن  برای ابزارهای فلزی اشاره کرد. و از معایب این روش می‌توان به مواردی مثل: سرعت نفوذ آهسته گرما، میکروب‌کشی زمان‌بر و نیاز به دمای بالا اشاره کرد.     دو نوع استریل کننده با حرارت خشک وجود دارد؛ نوع هوای ساکن و نوع جابجایی مکانیکی نوع ساکن دارای یک کوره در پایین دستگاه است که باعث می‌شود که هوای گرم در داخل محفظه از طریق همرفت گرانشی بالا بیاید. این روش بسیار زمان‌بر است و دیر به دمای استریل کردن می‌رسد و ممکن است گرما در بخش‌های مختلف دستگاه یکنواخت نباشد. در حالی که در نوع جابجایی مکانیکی، یک دمنده هوا مکانیکی کار گذاشته شده است که هوا را با سرعت بالا و به طور یکنواخت به گردش در می‌آورد.  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با اتیلن اکساید

برای تجهیزات پزشکی که به بخار آب حساس هستند می‌توان از روش‌هایی کمک گرفت که نیازی به استفاده از بخار آب ندارند. اتیلن اکسید یکی از این موارد است. در گذشته، استفاده از اتیلن اکسید شکل رایج استریلیزاسیون در دمای پایین بوده است اما امروزه با توجه به کند بودن این فرآیند تا حد زیادی با بخار پراکسید هیدروژن جایگزین شده است.  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با بخار پراکسید هیدروژن (VHP)

محلول‌های پراکسید هیدروژن سال هاست که به عنوان ضدعفونی کننده‌های شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. از مزایا این سیستم می‌توان به، امکان استفاده در مقیاس‌های بزرگ صنعتی، زمان کوتاه روند استریل کردن ، کار در دمای پایین، زیست سازگاری، سهولت در بهره برداری، نصب و نظارت اشاره کرد. از محدودیت‌های این سیستم نداشتن تایید سازمان غذا و دارو و نفوذپذیری پایین نسبت به روش‌ اتیلن اکساید است.    

روش‌های کمتر متداول استریل کردن تجهیزات پزشکی

 

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با پرتو

یک روش استریلیزاسیون در دمای پایین که توسط پرتوهای یونیزانی مثل گاما و ایکس صورت می‌گیرد. این روش تا به حال برای استریل کردن بافت پیوندی، داروها و تجهیزات پزشکی در مقیاس بالا مورد استفاده قرار گرفته است اما دارای تایید سازمان غذا و دارو نیست.  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با مواد شیمیایی مایع

از این مواد در مواردی استفاده می‌شود که نتیجه‌ای مطلوب در زمانی کوتاه مورد نظر است اما باید توجه داشت که این دسته از مواد برای استریل کردن تجهیزات، کارایی کمتری نسبت به روش‌های استریل‌سازی حرارتی، مانند بخار و گرمای خشک را نشان می‌دهد و البته هنوز نیاز به بررسی و تحقیقات بیشتر نیز احساس می‌شود. چندین مورد از این مواد شیمیایی مایع توسط سازمان غذا و دارو تایید شده. یکی از تفاوت‌های بین فرآیندهای شیمیایی و حرارتی برای استریل کردن دستگاه‌ها، دسترسی میکروارگانیسم‌ها به ماده استریل‌کننده است. حرارت بر خلاف مایعات قدرت نفوذ به بافت و خون را دارد. علاوه بر این، ویسکوزیته برخی از ضدعفونی کننده‌های شیمیایی مایع، دسترسی آن‌ها به میکروارگانیسم‌های موجود در لومن‌های باریک را مختل می‌کند. در ادامه ممکن است نیاز به مراحل بیشتر برای شستن مواد شیمیایی از روی تجهیزات نیز احساس شود.  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با پرفورمیک اسید

پرفورمیک اسید یک اسپور کش سریع الاثر است اما در حال حاضر مورد تایید سازمان غذا و دارو نیست.    

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با فیلتراسیون

اگرچه فیلتراسیون یک فرآیند مبتنی بر کشندگی نبوده و یک روش استریل‌سازی تایید شده توسط سازمان غذا و دارو نیز نیست، اما این فناوری برای حذف باکتری‌ها از مایعات دارویی حساس به حرارت استفاده می‌شود که با هیچ وسیله دیگری نمی‌توان آنها را خالص کرد.  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با مایکروویو

مایکروویوها در پزشکی برای ضدعفونی موادی که با آن سازگار هستند و ذوب نمی‌شوند استفاده می‌شود. مثل: لنزهای تماسی نرم، ابزارهای دندانپزشکی، پروتزهای مصنوعی، شیر و کاتتر. امکان توزیع نامناسب گرما در این روش وجود دارد. از این رو ممکن است مناطقی وجود داشته باشد که استریل نشده باشند.  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با بیدهای شیشه‌ای استریل کننده

در این روش از مهره‌هایی کوچک در دمای بالا استفاده می‌شود. به کمک این روش در مدت زمانی کوتاه بخش بزرگی از ماده در معرض دما قرار می‌گیرد. این روش در دندان پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد در حالی که هنوز توسط سازمان غذا و دارو مورد تایید قرار نگرفته است.  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با ازن

ازن سال‌هاست که به عنوان ضدعفونی کننده آب آشامیدنی استفاده می‌شود. این ماده یک اکسید کننده قوی با نیمه عمری کوتاه است. یک فرآیند استریل‌سازی جدید که از ازن به عنوان استریل‌کننده استفاده می‌کند، توسط سازمان غذا و دارو مورد تایید قرار گرفته است.  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با بخار فرمالدئید

بخار فرمالدئید به عنوان یک روش استریلیزاسیون در دمای پایین استفاده می‌شود. این فرآیند شامل استفاده از فرمالین است که به یک گاز فرمالدئیدی تبخیر شده و به محفظه استریلیزاسیون وارد می‌شود. از مزایا این سیستم می‌توان به، استریل کردن در زمان کوتاه، هزینه نسبتا پایین آن اشاره کرد اما باید توجه داشت همچنان قدرت نفوذ این روش زیاد بالا نیست و مطالعاتی برای بررسی اثرات جهش‌زایی و سرطان زایی بودن آن در جریان است.  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با گاز دی اکسید کلر

در این سیستم با افزایش غلظت دی اکسید کلر، زمان لازم برای استریل کردن به تدریج کوتاه‌تر می‌شود. اما باید توجه داشت که این روش مورد تایید سازمان غذا و دارو نیست.  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با بخار اسید پراستیک

سرعت بالا از ویژگی‌های قابل توجه این سیستم است اما باید توجه داشت که در حال حاضر، مورد تایید سازمان غذا و دارو نیست.  

• استریل کردن تجهیزات پزشکی با اشعه مادون قرمز

از مزایای این سیستم می‌توان به، زمان چرخه کوتاه، مصرف کم انرژی، عدم وجود باقیمانده سمی یا زیست سازگاری اشاره کرد اما این سیستم توسط سازمان غذا و دارو مورد تایید قرار نگرفته است.