انواع روش ضدعفونی در مراکز درمانی
در این مطلب به بررسی انواع روش ضدعفونی در مراکز درمانی میپردازیم. ضدعفونی کردن بیمارستان ها و مراکز درمانی از اهمیت زیادی برخوردار است و بر اساس طیف اثر میکروبی و جایگاه مصرف آنها انجام میشود.
ملزومات و تجهیزات پزشکی ارزش و اهمیت زیادی دارند و در پیشگیری، تشخیص، درمان و اموزش تاثیر بسزایی دارند. از این رو کنترل و مدیریت، نگهداری و تعمیر آنها نیز بسیار مورد توجه می باشد. هدف از نگهداری و رسیدگی به این تجهیزات ارائه هرچه بهتر خدمات مراقبتی و بهداشتی است.
تفاوت ضدعفونی کردن و استریلیزاسیون
ضدعفونی کردن به معنی فرآیند حذف تمام یا بسیاری از پاتوژن ها به جز اسپور باکتری ها می باشد. اما استریلیزاسیون به فرآیند از بین بردن تمامی اشکال زنده میکروبی می باشد. این کار با استاده از مواد شیمیایی یا روش های فیزیکی صورت میگیرد و در تمام مراکز درمانی کاربرد دارد. استفاده از بخار تحت فشار، حرارات خشک، گاز اتیلن اکساید و پالسما و برخی محلول شیمیایی به معنی استریلیزاسیون می باشد.
تفاوت مواد ضدعفونی و گندزدا
ضدعفونی کردن به فرآیند اطلاق میشود که در طی آن عامل ضدعفونی سبب توقف رشد و تکثیر میکرو ارگانیسم ها میگردد. ضدعفونی کننده ها از رشد و تکثیر میکروب ها در نسوج زنده جلوگیری میکنند و آنها را از بین میبرند.
مواد گندزدا برای سطوح غیر زنده ضدعفونی کننده ها برای موجودات زنده کاربرد دارند. غلظت ضدعفونی کننده ها بیشتر است و نسبت به گندزداها کمتر مسمویت ایجاد میکنند.
انواع تجهیزات پزشکی و روش های ضدعفونی کردن آن
وسائل پزشکی یکبار مصرف (A single use device) : وسیله ای است که بعد از استفاده برای یک بیمار، باید تمیز و ضدعفونی شود. تنها در صورت استریل شدن قابل استفاده برای بیمار دیگر خواهد بود.
بازیافت (Reuse) : استفاده مجدد یا بازیافت وسیله ای که یکبار استفاده شده روی یک بیمار دیگر
پاکسازی یا شستشو (cleaning) :
به معنی زدودن آلودگی های قابل مشاهده، مواد معدنی و آلی از روی سطوح و اشیاء می باشد. این کار با استفاده از اب و مواد شوینده، فرآوری های آنزیماتیک و به صورت دستی یا بااستفاده از دستگاه های واشر خودکار انجام گیرد.
ابزار بحرانی (Critical) :
این ابزار در صورت آلودگی یا هر میکروارگانیسمی میتوانند خطر ایجاد عفونت را داشته باشند.
ابزار بحرانی، وسائل و تجهیزاتی است که به طور مستقیم وارد بافت استریل یا سیتسم عروقی بیمار میشوندو لازم است که استریل باشند. این ابزار شامل وسائل جراجی، کتترهای قلبی، ادراری، وسائل کاشتنی داخل بدن و پروب های سونوگرافی میشوند.
این ابزار به صورت استریل خریداری میشوند و یا با روش مطمئن استریل میگردند.
وسایل نیمه بحرانی (Semi critical) : این ابزار و وسائل در تماس با غشاهای مخاطی و پوست غیرسالم قرار دارند. از جمله این ابزار وسائل درمانی تنفسی، بیهوشی، اندوسکوپها، تیغه های الرنگوسکوپ، پروب های مانومتری مری، سیستوسکوپها، کتترهای مانومتر آنورکتال و حلقه های تنظیم کننده دیافراگم جزو این ابزار و تجهیزات هستند.
غشای ریه و دستگاه گوارش به طور معمول در برابر عفونت هایی که به وسیله اسپور باکتریها ایجاد میشوند، مقاوم اند. اما دیگر ارگانیسم های بدن مانند باکتریها، مایکوباکتریها و ویروسها حساس هستند و این وسائل باید حداقل با ضدعفونی سطح بالا ضدعفونی شوند.
وسایل غیر بحرانی (critical Non) : وسائل غیر بحرانی با پوست سالم در تماس اند و با غشاهای مخاطی در تماس نخواهند بود. این ابزار شامل بدپن ها، کافهای فشارسنج، عصا های زیربغل، نرده های تخت،ملحفه ها، بعضی از ظروف غذا، میز کنار تخت، وسایل اتاق بیمار و سطوح کف اتاق هستند.
پوست بدن به طور موثری در برابر اغلب میکرو ارگانیسم ها مقاوم اند و استریل بودن این ابزار ضروری نیست. اغلب این ابزار را میتوان تمیز نموده و دوباره استفاده کرد و نیاز به استریلیزاسیون ندارند.
ضدعفونی کردن دست ها در مراکز درمانی
شستن دست ها مانع از انتقال عفونت از بیمار به پرستار و بالعکس میشود. به طور کلی بهترین راه جلوگیری از انتقال عفونت در محیط بیمارستانی این است که پرستاران و سایر پرسنل بهداشت دست را رعایت کنند.
رعایت نکردن روش های صحیح استریل در زمان جراحی و معاینه و … میتواند موجب انتقال بیماری ها و عفونت در محیط شود. دسته ای از میکروب ها به نام ” استافیلوکوک” به وفور در بخش مراقبت های ویژه وجود دارند و در اثر تماس دست به راحتی منتقل میشوند.
شست و شوی دست با آب و صابون انجام گیرد و دست ها حداقل ۸ بار و هربار به مدت ۲۰ ثانیه شسته شوند. این کار زنجیره انتقال عفونت را قطع میکند. این کار آلودگی ها، سلول های مرده و باکتری های موجود روی پوست را به خوبی پاک میکند. پوشیدن دستکش به هیچ وجه جایگزین شستن دست ها نیست.
موارد لازم برای ضدعفونی دست ها
قبل و بعد از معاینه بیمار
در صورت روئیت آلودگی دست ها با مواد پروتئینی
قبل و بعد از تماس با مایعات و ترشحات بدن، مخاطات، پوست آسیب دیده و پانسمان زخم
در حین مراقبت از بیمار و به خصوص در زمان حرکت دست از قسمت آلوده بدن بیمار
بعد از تماس با ابزار و اشیاء مجاور تخت بیمار
قبل از پوشیدن دستکش استریل برای کارگذاری کانتر وریدی
قبل از کارگذاری سوند ادراری یا کانتر وریدی محیطی
بعد از خروج دستکش ها از دست
در صورت احتمال مواجهه با باسیل آنتراکس یا عفونت اثبات شده (در این حالت بهتر است دست ها با الکل، کلر هگزیدین، یدوفورها و سایر عوامل ضدعفونی، شسته و آبکشی شوند.)
نحوه شستن و ضدعفونی کردن دست ها
پیش از شست و شوی دست ها باید زیورآلات را خارج کرد. شستن دست معمولی به انگشتان و مچ محدود میشود و برای جراحی باید تا ساعد شسته شوند.
پرسنل و پرستاران مراکز درمانی باید ناخون های خود را کوتاه نگه دارند.
در زمان شست و شو باید از دست شویی فاصله گرفت تا مانع از خیس شدن و آلوده شدن یونیفرم شود.
در زمان شستن دست ها باید به حالت سرازیری گرفته شوند و آب از ساعد به انگشت ها برسد.
برای شست و شو مقدار ۵ تا ۱۰ سی سی صابون مایع را در کف دست ها بریزید و دست ها را به هم بمالید تا کف ایجاد شود.
شستن دست ها با حرکت دورانی و مالشی آغاز شود و کف دست ها به هم کشیده شوند. انگشت ها باید بین هم قرار بگیرند و کاملا سائیده شوند.
پشت انگشت هر دست را با دست دیگر بشوئید به طوریکه انگشتان شست به صورت چرخشی کاملا سائیده شوند.
نوک انگشتان هر دست را با کف دست دیگر بشوئید و با حرکت چرخشی کاملا شست و شو دهید.
در آخر مچ ها و دست را کاملا آبکشی کنید.
زمان استاندارد برای ضدعفونی کردن دست ها با آب و صابون ۱ تا ۳ دقیقه می باشد.
دستها را در نهایت باید با حوله کاغذی خشک کرد. به هیچ وجه از خشک کن برقی استفاده نکنید زیرا موجب پراکنده شدن آلودگی ها میشود.
همچنین بهتر است برا شستن دست ها از صابون جامد استفاده نکنید و در صورت استفاده آنرا شسته و مجدد در جای خود قرار دهید.
ضدعفونی کردن البسه بیمارستانی
اقلام پارچه ای و البسه بیمارستانی را میتوان به عنوان عامل بالقوه در انتقال عفونت به کارکنان و بیماران دانست. قرار گرفتن لباس ها در محیط گرم و مرطوب میتواند بستر خوبی برای رشد میکروارگانیسم ها باشد. انتقال عوامل بیماری زا از طریق تماس مستقیم یا غیر مستقیم با البسه صورت گیرد.
مدیریت مناسب البسه آلوده برای حفظ سلامت بیمار و جلوگیری از پراکندگی آلودگی بسیار موثر است. مراکز درمانی باید دارای دستورالعمل و روش های مناسب برای جمع اوری و حمل و شست و شوی لباس ها و پارچه ها باشند. این البسه شامل شامل پتو، ملحفه، لباس بیمار، یونیفرم کارکنان، لباس کارکنان اتاق عمل، گان و شان جراحی میشود.
واحد رختشویخانه یک فضای اختصاصی و محدود است که برای ضدعفونی کردن و شست و شو این البسه در نظر گرفته میشود.
کف و دیوارهای رختشویخانه از موادی ساخته میشوند که قابل شست و شو بوده و در برابر محلول ضدعفونی مقاوم اند.
این بخش دارای دو فضای جداگانه برای شست و شوی البسه آلوده و تمیز است. این دو منطقه باید کاملا از هم جدا باشند.
در بخش آلوده باد هوا با فشار منفی برقرار باشد یا دستگاه تهویه به نحوی تنظیم شود که هوا از منطقه تمیز به منطقه آلوده جریان یابد.
کارکنان رختشویخانه باید در خصوص نحوه جمع اوری و حمل و شست و شوی البسه الوده آموزش دیده باشند. همچنین استفاده از البسه و وسائل حفاظت فردی را بدانند.
در این محل باید سینک مناسب، تسهیلات شست و شوی دست و سطل زباله درب دار و پدالی وجود داشته باشد. همچنین وسائل حفاظت فردی به میزان لازم باید موجود باشد.
تمام کارکنان این بخش در برابر هپاتیت ب واکسینه میشوند.
در رختشویخانه دو دستگاه ماشین لباسشویی تمام اتوماتیک صنعتی وجود دارد و یکی از آنها مخصوص البسه عفونی است.
نکات مهم درباره ضدعفونی کردن البسه بیمارستانی
انتخاب درجه آب، نوع شوینده و مدت زمان شست و شو بستگی به نوع آلودگی آن دارد. فرآیند شست و شو و انواع روش ضدعفونی در مراکز درمانی شامل حذف ویروس ها و باکتری های رویشی میشود و در برخی موارد لازم است تا حتی اسپور باکتری ها نیز حذف شود.
ملحفه آلوده به خون باید از سایر ملحفه ها جدا شوند و با اب حدود ۱۲ درجه سانتیگراد شست و شو داده شوند. اگر از دمای اب اطمینان ندارید، از مایع سفید کننده استفاده کنید. پس از شست و شو نیز باید در دمای ۱۳ درجه خشک شوند.
مایع سفید کننده باید دارای سطح کلر ۱۰۰ppm باشد.
البسه بیمارستانی، پس از شست و شو باید در محلی تمیز و به دور از هرگونه آلودگی نگهداری شوند. برای حمل انها باید داخل مشما قرار گیرند.
انجام تست آزمایشگاهی و کشت میکروبی از البسه لازم نیست و بهتر است نظارت بر اجرای استانداردها را افزایش داد.
ضدعفونی کردن سطوح در مراکز درمانی
محیط مراکز درمانی و بیمارستان ها، در ایجاد و انتقال عفونت نقش زیادی دارند. اجزای مختلف یک محیط درمانی باید جهت کاهش تاثیرانتقال عفونت و میکروارگانیسم ها، ضدعفونی و استریل شود. روش ها و سیاست های جدیدی برای ان کار وجود دارد تا یک مرکز درمانی هرچه بهتر و موثرتر آماده ارائه خدمات به بیماران بشود.
اصول مهم در نظافت محیط مراکز درمانی
نظافت مراکز درمانی باید به صورت روزانه انجام شود. به این ترتیب محیط عاری از گرد و غبار و آلودگی خواهد بود.
اغلب میکروارگانیسم ها در جرم های قابل مشاهده وجود دارند. هدف از نظافت از بین بردن این جرم ها می باشد.
برای شست و شوی رختخواب ها، کف پوش ها، پرده ها، حمام ها و … باید وسائل مخصوص و مواد مناسب به کار گرفته شود.
روش های ضدعفونی نیز باید اختصاصی هر محل باشد و بر طبق اساسنامه بیمارستان ها صورت گیرد.
مناطق چهارگانه بیمارستان و نظافت آنها
منطقه A : این منطقه در تماس با بیمار قرار ندارد و نظافت عادی برای آن توصیه میشود. (مثل کتابخانه، پذیرش و پاویون ها)
منطقه B : این مناطق محل نگهداری بیماران عفونی نیست و حساسیت بالایی ندارد. نظافت باید به گونه ای باشد که ایجاد گرد و غبار نکند. استفاده از جاروبرقییا جاروی معمولی لزومی ندارد و تنها لازم است تا مایعات و آلودگی ها از سطح پاک شوند.
منطقه C : این منطقه بخش ایزوله بیمارستان است و بیماران عفونی در ان نگهداری میشوند. نظافت این محل با دترجنت های مناسب و سپس محلول ضدعفونی انجام میگیرد. برای جلوگیری از انتقال عفونت باید وسائل جداگانه نظافت شود.
منطقه D : این منطقه محل نگهداری بیماران با حساسیت بالاست. حفاظت به صورت ایزوله انجام میگیرد و باید نظافت به وسیله ابزار و مواد مخصوص این بخش انجام شود. مکان های محافظت شده بیمارستان شامل بخش دیالیز، بخش نگهداری نوزادان نارس، بخش مراقبت های ویژه و اتاق عمل.
اصول گندزدایی سطوح در مراکز درمانی
تی باید داخل مخزن کثیف شست و شو داده شود و سپس وارد قسمت تمیز گردد.
اگر مایعات و مواد آلوده مانند ادرار یا غذا روی زمین بریزد باید آن محل با آب و شوینده پاک شود. در صورت پاک نشدن و آلودگی با خون و ترشحات باید این کا با دستکش، ماسک و پیش بند و … انجام گیرد. پاک کردن این مواد از روی سطوح با حوله یکبار مصرف آغشته به محلول های گندزدا بهتر و موثرتر است.
در نهایت باید محل مورد نظر با آب و شوینده شسته شود و محلول گندزدا برای پا کردن استفاده شود.
ابزار پاک کردن سطوح شامل برس های نایلونی، دستمال یکبار مصرف و پارچه میشود. برای هر فضای در بیمارستان باید این ابزار مجزا باشد.
هرگز از اسفنج برای این کار استفاده نکنید. هچنین پارچه ها و کهنه ای مستعمل نباید برای پاک کردن یخچال و الکر و … استفاده شوند.
محلول های گندزدا به صورت روزانه و به میزان مورد نیاز باید رقیق شود.
از مخلوط کردن مواد گندزدا با یکدیگر و یا با شوینده ها خودداری کنید. استفاده همزمان از این ها گازهای سمی و خطرناک تولید میکند. همچنین این محلول ها باید در ظروف مخصوص خود نگهداری و حمل شوند.
هرگز روی محلول حاوی الکل آب گرم نریزید زیرا باعث تبخیر الکل میگردد.
در زمان استفاده از محلول های گندزدا از ماسک و محافظ های فردی استفاده شود.
