استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی
برای استریلیزاسیون لوازم و تجهیزات پزشکی روش های مختلفی وجود دارد. از جمله روش های معمول برای این کار شامل :
استفاده از بخار (گرمای مرطوب)
استفاده از هوای خشک (گرمای خشک)
اتیلن اکساید
روش پلاسما و دیگر روش های غیر رسمی
مهمترین دستگاه برای استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی، استفاده از دستگاه اتوکلاو می باشد. این دستگاه قابل کنترل، آسان، بدون باقیمانده، سریع، معتبر و دارای نشانگر یا indicator است. در مقایسه با سایر روش ها، استفاده از اتوکلاو آسیب کمتری به ابزار پزشکی میرساند و به طور کلی بهترین رو استریل کردن می باشد.
دستگاه های اتوکلاو باتوجه به ابزارآلاتی که استریل مینمایند، به سه کلاس تقسیم میشوند. این دسته بندی به منظور صحت عملکرد و بر اساس نوع وسیله صورت میگیرد.
انواع دستگاه اتوکلاو
اتوکلاو کلاس N:
براساس استاندارها این سری از دستگاه های اتوکلاو قادر است ابزارهای جامد بدون پوشش را استریل کند. با این دسته از دستگاه های اتوکلاو امکان استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی دارای پوشش وجود ندارد. همچنین لوازم و وسائل حفره دار نیز نباید برای استریل شدن داخل این دستگاه قرار داده شود.
این سیستم فاقد پمپ وکیوم می باشد. اما برخی تولید گنندگان در ساخت این سری اتوکلاو دارای سیستم خشک کن طراحی میکنند. دراین دستگاه امکان استریل وسائل بسته بندی شده در کاغذ مدیکال نیز وجود دارد. در زمان خرید به ویژگی های دستگاه مورد نظر خود باید توجه کنید.
اتوکلاو کلاس S:
در این سری از دستگاه های اتوکلاو، امکان استریل نمودن ابزارآلات بدون پوشش جامد و پوشش دار، مواد نساجی (پارچه، گاز تک لایه) و وسایل سوراخ دار وجود دارد.
به طور کلی ابزاری که امکان استریل نمودن آنها با هر سری از دستگاه ها وجود دارد، روس دستگاه مشخص شده اند. سری کلاس S با پم وکیوم یا بدون آن تجهیز میشوند و دارای سیکل خشک کن نیز می باشند.
اتوکلاو کلاس B:
این سری از دستگاه های اتوکلاو امکان استریل نمودن انواع اینتسترومنتها را به کاربر میدهند. لوازم و ابزار پوشش دار، بدون پوشش، مواد نساجی، اینتسترومنتهای سوراخ دار مدل B و مدل A را میتوان با این دستگاه استریل نمود.
این دسته از دستگاه های اتوکلاو دارای پمپ وکیوم قدرتمندی است که تا حدود ۰.۹- بار خلاء را ایجاد مینماید. دما و فشار در دستگاه اتوکلاو مطابق با استانداردهای بین المللی تنظیممیشود. بر اساس این استاندارد ابزار در دمای بین c˚۱۲۱ و فشار ۱.۲ بار و به مدت ۱۵ دقیقه تحت فرآیند استریلیزاسیون قرار بگیرند. در دمای c˚۱۲۴ و فشار ۲.۱ بار و به مدت حداقل ۳ دقیقه میتوان ابزار را استریل نمود.
نکته مهم در مورد دستگاه اتوکلاو سریع
توجه به این نکته مهم است که اصطلاح اتوکلاو ۳ دقیقه ای نادرست است و زمان مورد نیاز برای استریلیزاسیون باید مطابق با دما باشد. در اتاق عمل و کلینیک ها و دندان پزشکی، معمولا به استفاده از دستگاه اتوکلاو سریع (fast) توصیه میشود. برای استریلیزاسیون در ۳ دقیقه دما مورد نیاز ۱۳۴ درجه و برای ۱۵ دقیقه استریلیزاسیون نیاز به ۱۲۱ درجه حرارت تعریف شده است. اما مدت زمان کار این دستگاه از زمان فشار دادن دکمه Start تا پایان کار دستگاه در مجموع سه زمان مشخص شده است.
این سه زمان شامل : Preheating Time (زمان اولیه)، Sterilization Time (زمان استریلیزاسیون) و Drying Time (زمان خشک شدن) می باشد.
زمان مورد نیاز برای خشک کردن نیز توسط کمپانی سازنده دستگاه مشخص شده و مقدار آن ثابت می باشد. بر این اساس زمان اولیه (Preheating Time) وابسته به پارامترهای دیگری است.
اگر اتوکلاو مجهیز به پمپ وکیوم باشد، زمان اولیه وابسته به تعداد دفعات وکیوم و نوع دستگاه متفاوت است. عواملی همچون دمای محیط اطراف، دمای اولیه نیز و نوسانات برق نیز در تعیین زمان اولیه نقش بسزایی دارند. به این ترتیب اصطلاح اتوکلاو سه دقیقه ای کاملا غلط و فاقد اعتبار است.
لزوم استفاده از پمپ وکیوم در اتوکلاو
بعد از بسته شدن کامل درب دستگاه و فشار دادن دکمه Start کار دستگاه شروع میشود. در این زمان، داخل چمبر اتوکلاو بسته های هوا وجود دارند که به علت اختلاف الاستیسیته فیزیکی با بخار ترکیب نمیشوند. این مسئله مانع از استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی میشود و نیازمند راه حل مناسبی است.
برای جلوگیری از این مشکل داخل دستگاه از پمپ وکیوم استفاده میشود. اکثر دستگاه های اتوکلاو مجهز به سیستم وکیوم می باشند تا بسته هوایی داخل چمبر را از بین ببردو برای استریل نمودن ابزار آلات حفره دار، مانند توربین دندان پزشکی نیاز به پمپ وکیوم مجزا می باشد.
به طور کلی وجود پمپ وکیوم دو مزیت دارد :
ابتدا این که قبل از شروع سیکل استریل، بسته های هوایی را خارج میکند.
همچنین در پایان کار دستگاه، برای خشک کردن ابزار آلات از این پمپ استفاده میشود.
نکات مهم در زمان خرید دستگاه اتوکلاو
توجه به این نکات در زمان خرید دستگاه اتوکلاو ضروری است.
۱- اول اینکه با توجه به فشاری که دستگاه تحمل میکند، لازم است تا دستگاه مجهز به سیستم قفل مکانیکی و نیز الکترومگنتیک باشد. به این ترتیب تا زمانیکه فشار دستگاه به صفر نرسد، درب آن به آسانی باز نمیشود.
۲- همچنین جنس چمبر دستگاه باید از فولاد ضد زنگ باشد. المنت باید دور تا دور چمبر قرار گرفته باشد تا گرما به طور یکنواخت داخل دستگاه توزیع شود.
۳- استفاده از چاپگر به منظور مستند سازی عملیات استریلیزاسیون، گزینه مناسبی در دستگاههای اتوکلاو است.
۴- دستگاه های اتوکلاو جدید، مجهز به سیستم Water Clean هستند و به طور مستقیم به لوله کشی آب شهری وصل میشوند. به این ترتیب برای استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی، نیاز به آب مقطر از بین میرود.
۵- اتوکلاو های fast با کاهش زمان خشک کردن، سرعت عملیات دستگاه را بیشتر میکنند. همچنین سیکل های ۱۲۱ درجه سانتیگراد و ۱۳۴ درجه سانتیگراد (بدون پوشش و با پوشش)، موجب افزایش سرعت دستگاه میشوند.
